TANZİMAT DÖNEMİ EDEBİYATI ÖĞRETİCİ METİNLERİN ÖZELLİKLERİ

TANZİMAT EDEBİYATINDA ÖĞRETİCİ METİNLER NELERDİR ?

Tanzimat Dönemi Edebiyatında Öğretici Metinlerin Özellikleri Nelerdir ?
Eser ve Yazarlarıyla Birlikte öğretici metinler nelerdir?

1. MAKALE :
Tanzimat Dönemi’nde gazete ile birlikte edebiyatımıza girmiştir.

Mukaddime: İlk makale Tercüman-ı Ahval Mukaddimesidir. Bu makale Şinasi tarafından yazılmıştır.

Lisân-ı Osmanî’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazatı Şamildir: Edebiyatın gerçek sorunları ilk kez dile getirilmiştir. Dil sadeleştirilmelidir, somutlaştırılmalıdır. Divan edebiyatı somut gerçekliği yansıtmaz görüşünü savunmuştur.

Şiir ve İnşa: Ziya Paşa tarafından Hürriyet gazetesinde yayınlanmıştır. Ulusal değerlere yönelinmeli, halkın anlayabileceği bir dil olmalıdır.

2. ELEŞTİRİ : Eleştiri türünün sadece Tanzimat’la birlikte geldi diyemeyiz. Tanzimat öncesinde de eleştiri türü vardır. Ancak Batılı anlamdaki eleştiri Tanzimat’la birlikte gelmiştir.

   Ziya Paşa Şiir ve İnşa adlı makalesinde eski edebiyatı eleştirir. Ancak daha sonraki “Harabat” adlı eserinin önsözünde “Şiir ve İnşa”daki görüşlerini reddeder.

   Namık Kemal Ziya Paşa’nın “Harabat” adlı eserini eleştirmek için “Tahrib-i Harabat”ı yazar. Daha sonrasında da Takip’i yazar.

ESKİ - YENİ TARTIŞMASI ( RECAİZADE MAHMUT EKREM-MUALLİM NACİ )

Servet-i Fünûn Edebiyatının doğmasından Muallim Naci ile Recaizade Mahmut Ekrem arasındaki eski-yeni tartışması çok önemli bir rol oynamıştır.

Muallim Naci Divan Edebiyatına karşı daha ılımlı davranıyordu. Yeni edebiyata geçişin yavaş ve doğal bir süreçte olması gerektiğini savunuyordu. Yeniye kendini tamamıyla kapatmamış ancak yeniye karşı hoşgörülü davranan sanatçıları eleştirmekten de geri kalmıyordu. Recaizade Mahmut Ekrem ve Abdülhak Hamit Tarhan’ın edebiyatta “biçimi” ve “sağlam üslubu” pek umursamayan yaklaşımlarını eleştiriyordu.

Onun karşısında ise yeni edebiyatın kesin ve sert bir savunucusu olarak görülen Recaizade Mahmut Ekrem vardı. Recaizade Mahmut Ekrem ise Naci’nin şiirlerini sadece estetiği öne çıkardığı gerekçesiyle ağır şekilde eleştiriyordu.

Bu tartışmada her ikisinin de etrafında geniş birer halka oluşmuştu. Muallim Naci, eski edebiyata dair köklü bilgisiyle “üstad” olarak görülen Recaizade Mahmut Ekrem ise sanatın ne olduğu konusundaki dikkate değer fikirleriyle çevrelerindeki etkileri altında tutuyorlardı.

Eski edebiyat savunucularının yayın organları;

Hazine-i Fünûn, Resimli Gazete, Musavver malûmat, Musavver Fen ve Edeb, İrtika gibi dergi ve gazetelerde Servet-i Fünûn’a karşı sert eleştiriler yönelttiler.

Yeni edebiyat savunucularının yayın organları ise SERVET-İ FÜNÛN dergisi olmuştur. Recaizade ve Naci arasındaki eski-yeni çekişmesi Srvet-i Fünûn edebiyatının doğmasını sağlamıştır.

Muallim Naci                                                     Recaizade Mahmut Ekrem     

- “Kafiye göz içindir”                                         -“Kafiye kulak içindir.”

- Eski gelneğin (Divan şiiri) temsilcisi      - Yeni edebiyatın temsilcisi

- Demdeme adlı eserinde Ekrem’in          - Zemzeme adlı eserinde batılı anla-

Zemzeme adlı eserindeki şiirleri eleş-     yışla yazdığı şiirleri derlemiştir.

tirmiştir. Eleştiri türünün gelişimine        -Batılı anlamda şiirin edebiyatımızda gelişmesinde katkıları vardır.

katkıda bulunmuştur.

-Yeniye tamamıyla kendini kapatmamıştır. 

3. ANI : Namık Kemal – Magosa Hatıraları

Ziya Paşa – Defter-i Amal

Muallim Naci – Ömer’in Çocukluğu

Akif paşa – Tabsıra

Bu tür daha önce de vardır ancak geri planda kalmıştır.

4. GEZİ YAZISI : Daha önceleri de var olan bu türde eserler verilmiştir. En önemlileri Seydi Ali Reis’in Mir’at-ül Memalik ve Evliya Çelebi’nin Sayahatname’sidir.

   Bu dönemde devlet adamları ve sanatçılar yurt dışına gönderilmişlerdir. Batı’ya gönderilen bu kişiler orada gördüklerin, Avrupa şehirlerindeki gözlemlerini yazmışlardır.

Ahmet Mithat Efendi- Avrupa’da Bir Cevelan, Sayyadane Bir Cevelan

Namık Kemal ve Ziya Paşa’nın bu türde yazıları vardır.

5. MEKTUP : Tanzimat Döneminde oldukça gelişmiştir. Sadece haber alma, hal-hatır sorma görevinin haricinde düşünce alışverişi edebi konuları değerlendirmesi tartışma görevini de üstlenmiştir.

Sürgün hayatı (Namık Kemal) elçilik görevi( A. Hamit Tarhan) gibi sebeplerle mektup yazılmıştır.

İlk örneğini Akif Paşa vermiştir.

Namık Kemal –Namık Kemal’in Hususi Mektupları

Abdulhak Hamit Tarhan – Mektuplar

Ahmet Mithat Efendi- Muallim Naci – Muhaberat ve Muhaverat

Ziya Paşa- Limni ve Malta Mektupları

Namık Kemal –Recaizade Mahmut Ekrem

Ahdülhak Hamit Tarhan- Sami Paşazade Sezai

Muallim Naci- Ahmet Mithat Efendi

Muallim Naci- Beşir Fuat

Şinasi:

•   Batı’ya yönelen ilk kişidir.

•   İlk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval’i çıkardı. Tasvir-i Efkar’ı da çıkarmıştır.

•   İlk tiyatro eseri olan Şair Evlenmesini yazmıştır.

•   Fransızca ilk şiir çevirilerini yapmıştır.

•   İlk kez noktamla işaretlerini kullanmıştır.

•   Sade bir dili kullanmış, halkı eğitmeyi amaçlamıştır.

•   Tercüman-ı Ahval Mukaddimesiyle ilk makale örneğini vermiştir.

•   Gazeteciliğin gelişmesinde katkıda bulundu.

•   Atasözleri üzerinde ilk incelemeyi yaptı.

•   Klasisizmin etkisindedir

•   Eserleri:

Tercüme-i Manzume: İlk şiir çevirisidir. Racine’den Esther, Athalie, Andromaque adlı eserleri, La Fonaine, Gilbert, Fenelon, Lamartine’den çevirileri vardır.

Müntehabat-i Eş’ar: Kendi yazdığı şiirler arasında yaptığı seçmelerden oluşan kitap.

Şair Evlenmesi:İlk tiyatro eserimizdir. İlk önce iki perde şeklinde yazılmıştır. Ancak tek perde şeklinde 2. Meşrutiyet’ten sonra Selanik’te oynanmıştır.

4. Durub-ı Emsal-i Osmaniye: İlk atasözleri sözlüğüdür. İlk baskıda 1500 atasözü, 300 deyim; 2. Baskı da 2,500 atasözü ve deyim verilmiştir.

5. Gazeteler: Tercüman-ı Ahval – 1860; Tasvir-i Efkar – 1862